Thứ Bảy 11/9 vừa rồi, tôi được dự một lễ tốt nghiệp đại học châu Âu, có nghi thức trang trọng, rất “cổ kính”. Đó là lễ tốt nghiệp Bác sĩ Y khoa của Đại học Debrecen tại Hungary. Niềm vui của tôi được nhân đôi bởi hôm ấy có một bạn trẻ Việt Nam – Đoàn Xuân Quang Minh có mặt trong gần 100 tân bác sĩ.
Trường của Xuân Minh thành lập từ năm 1912, lễ tốt nghiệp diển ra trong tòa nhà Viện trưởng đồ sộ và “đẹp lão” như một Nhà hát Opera lâu đời. Xuân Minh cùng tất cả các tân bác sĩ, không phân biệt người Hung hay nước ngoài đều mặc lễ phục tốt nghiệp màu đen, với chiếc calô mũi nhọn vểnh lên như mỏ chim. Trông họ giống như vừa bước ra từ chủng viện, đứng thành hàng ngay ngắn trên đại sảnh. Và rồi, một tiếng chuông vang lên, mọi người lập tức im lặng. Hai nhân viên mặc áo choàng đen cầm giá đỡ huy hiệu của Viện đại học xuất hiện, trịnh trọng mở đường cho một đoàn giáo sư mặc áo choàng xanh lá cây, viền vàng bước vào. Đích thực là một đoàn “giáo sĩ” trang nghiêm bắt đầu cử hành lễ trong “ngôi đền giáo dục”!
Mổi tân bác sĩ chỉ được mời hai người thân ngồi vào hàng ghế riêng, gần khu vực các giáo sư. Chung quanh chị Oanh- mẹ của Quang Minh và tôi, các phụ huynh khác ai nấy đều mặc y phục màu đen, tay cầm hoa. Còn lại, bạn bè và người thân khác chỉ được đứng ở hành lang và các ban công tầng lầu quanh đại sảnh. Tất cả không ai bảo ai đều đứng lên chào đoàn các giáo sư. Ba vị lãnh đạo cao nhất của nhà trường là ông Viện trưởng Viện đại học, ông Hiệu trưởng và ông Hiệu phó trường Y được mời lên bàn chủ tọa đoàn, phía trước một lá quốc kỳ lớn. Không cần backdrop, không cần panô, biểu ngữ, sự hiện diện của các giáo sư và chủ tọa đoàn đã mang đến hình ảnh tiêu biểu của lễ tốt nghiệp Đại học. Một MC nói vài lời, quốc ca Hungary trổi lên trầm hùng, sau đó vị Viện trưởng đọc lời chào mừng các tân khoa một cách ngắn gọn. Kế đến, vị Hiệu trưởng trường Y mời hai sinh viên, một Hungary, một nước ngoài lần lượt bước tới chủ tọa đoàn để đọc lời thề. Đó lời thề Hipocrat nổi tiếng của các bác sĩ, nhắc nhở họ làm việc vì lòng nhân ái và những ý tưởng cao thượng. Tôi thấy Xuân Minh và các tân khoa đặt bàn tay úp vào tim, tuyên thệ một cách hùng dũng và thiêng liêng. Sau lời thề, lập tức, toàn bộ người dự cùng vỗ tay hưởng ứng như sấm động!
Và rồi, giây phút mọi người chờ đợi đã tới, lễ trao bằng cho các tân khoa bắt đầu! Đích thân cả ba vị lảnh đạo Đại học cùng đứng suốt buổi lễ để chào mừng từng tân bác sĩ khi họ lần lượt tiến đến chủ tọa đoàn. Theo thứ tự vần tên, ban tổ chức xướng danh từng người để Hiệu trưởng trao ống đựng bằng Bác sĩ, cái ống khá to màu nhung đen sang trọng. Tôi để ý ông Hiệu trưởng trường Y, trước khi trao bằng, đều đọc kỹ tên ghi trên chiếc ống chứ không phải trao một cách máy móc, qua loa. Trao xong, ông Hiệu trưởng trịnh trọng nói: “Tôi tuyên bố quý vị bây giờ là Bác sĩ!”. Sau đấy, cả ba vị ở chủ tọa đoàn đều bắt tay, nói lời khen với từng tân khoa. Một cách rất nghiêm trang và tình cảm, trước khi rời chủ tọa đoàn, các tân bác sĩ bước đến trước hàng ghế của các giáo sư để nghiêng người hoặc cúi đầu chào trang trọng. Mổi lần họ chào xong, đám đông người thân và bạn bè liền vỗ tay, hò reo, sôi động như pháo tết.
Cảnh các tân khoa lên nhận bằng bác sĩ ở ĐH Debrecen
Nhìn thấy con mình lên nhận bằng, bà mẹ của Quang Minh không giấu nổi dòng nước mắt. Sáu năm đèn sách liên tục, không bị “đúp” năm nào, Quang Minh trở thành một tấm gương sáng cho các bạn sinh viên Việt Nam đang theo học tại Debrecen. Chàng trai Sài Gòn này, nguyên là học sinh giỏi trường chuyên Lê Hồng Phong, trở thành người Việt nam đầu tiên tốt nghiệp Bác sĩ tại đây. Từ nhỏ, anh đã mơ thành bác sĩ, tha thiết xin ba má sắm cho một chiếc kính hiển vi để tìm tòi, khảo cứu. Và rồi, gia đình chị Oanh, một gia đình nhà giáo đã sẳn sàng thắt lưng buộc bụng cho con du học ngành y. Quang Minh đã không phụ lòng gia đình, thầy cô và bè bạn. Anh học giỏi, được thầy cho tham gia nghiên cứu và làm trợ giảng nhiều năm nay và đã được nhà trường đồng ý học tiếp Tiến sĩ. Quang Minh quyết chí đeo đuổi ngành Y Sinh học Phân tử ( Medical Biomolecular ) để góp phần chửa bịnh ung thư !
Tân Bác sĩ Đoàn Xuân Quang Minh trong ngày vui tốt nghiệp
bên cạnh Mẹ và các Giáo sư
Nhìn Quang Minh rạng rỡ trong dòng chảy các tân khoa, tôi lại bâng khuâng nghĩ đến những lễ tốt nghiệp ở quê nhà . Thời chúng tôi học Đại học, những năm 1980, không có cả lễ trao bằng, chỉ có lễ khai giảng năm học mới, kết hợp tổng kết năm học cũ. Tất cả diễn ra bình thường, không nghi thức đặc biệt nào ngoài việc đánh trống và đọc báo cáo trong hội trường. Những năm nghèo đói ấy, có lẻ mọi nghi lễ đều dễ bị coi là “xa xỉ phẩm”. Trong giáo dục và các lĩnh vực khác, mổi lần hội họp hay tổng kết, khen thưởng, người ta quen dần với những tờ giấy khen đơn thuần. Hoặc thiết thực hơn là có thêm một vài quyển tập, cây viết hay một vài ký gạo ! Cuối những năm 1980, TPHCM có sáng kiến làm lễ khen thưởng toàn thành cho tất cả học sinh thủ khoa Tú tài và các môn thi học sinh giỏi khác. Lễ khen thưởng lúc đầu làm ở Sở Giáo dục, sau đấy mấy năm liền “được duyệt” đủ tiêu chuẩn để đưa ra Nhà hát lớn! May mắn, khoảng năm 1990, theo đề nghị của nhiều phụ huynh, nhà giáo và báo chí, buổi lễ được chuyển vào làm tại Dinh Thống nhất, một dinh thự sang trọng bậc nhất tại thành phố, do trung ương quản lý !
Sự kiện này làm phụ huynh và học sinh cũng như ngành giáo dục rất phấn chấn.Tại buổi lễ đầu tiên , tôi còn nhớ nhiều phụ huynh rất cảm động “được vào dinh”. Họ ăn mặc trang trọng, nữ áo dài, nam cravat cẩn thận. Tuy nhiên, niềm vui chưa trọn, bởi rất tiếc, trong buổi lễ hôm ấy, một vị Chủ tịch thành phố - chắc không được thư ký “tham mưu” nên đến dự mà chỉ mặc sơmi bỏ ngoài. Rất “bình dị” ông lên trao thưởng, xoa đầu trẻ, thế thôi. Song, những năm sau, việc này đã được sửa đổi, các vị lãnh đạo thành phố đến dự lễ khen thưởng học sinh đều sử dụng y phục trang trọng. Chính đổi mới và mở cửa đã mang đến một không khí mới cho nhiều lĩnh vực, trong đó có những lễ tốt nghiệp và khen thưởng. Tôi còn nhớ vào thời gian này, ngành giáo dục một quận đã làm một cuộc đột phá chưa từng có khi “trình làng” cảnh học sinh mặc áo thụng theo truyền thống quốc tế trong lễ tổng kết cuối năm học. Kể từ đấy, các quận khác noi theo và rồi cả nước lan rộng hình ảnh chiếc “áo thụng” và chiếc mão hình thoi trong các lễ tốt nghiệp Tú tài, Cử nhân, Thạc sĩ và Tiến sĩ . Mặc dầu nhiều lúc, các bạn trẻ phải mượn lẩn nhau “áo thụng” trước khi lên sân khấu nhận bằng nhưng việc ra đời một nghi thức tốt nghiệp, một lễ tốt nghiệp rạch ròi như thế là một bước tiến quan trọng trong ngành giáo dục.
Dĩ nhiên, “chiếc áo không làm nên thầy tu” nhưng trong trường hợp này, việc hồi phục và phát triển những nghi lễ đăng khoa , tôn vinh người học hành thành đạt là rất cần thiết ! Ngay cả ông bà ta từ xa xưa cũng đã rất chú trọng tổ chức “vinh quy bái tổ”, tổ chức xướng danh, dựng bia cho các ông Nghè nơi Văn miếu, không kể việc cấp ruộng, dựng nhà ở làng cho các Trạng Nguyên, Bảng nhãn, Thám Hoa. Suy cho cùng, tất cả những cách làm tôn vinh người tài nói trên ở Việt Nam hay nước ngoài cũng đều thể hiện thông điệp của thế hệ trước với thế hệ sau, mong muốn “con hơn cha nhà có phúc”. Mong muốn các công dân trẻ phải có nghĩa vụ đóng góp xuất sắc nhất. Ngược lại đất nước và xã hội không bao giờ quên công lao, không bao giờ lãng phí những đóng góp cho dù thầm lặng của các nhân tài. Chính vì thế, tôi lại hy vọng không chỉ lễ tốt nghiệp Cử nhân, Thạc sĩ hay Tiến sĩ mà ngay cả những lễ khai giảng, lễ phát thưởng ở các nhà trường của ta đều cần được tiến hành trang trọng và sáng tạo. Xin đừng tổ chức chúng một cách dễ dãi, đơn điệu hay luộm thuộm để những công dân thế hệ sau không “hiểu lầm” thông điệp của thế hệ trước !
( Debrecen 12/9/2010 )
